Σημαντικό ζήτημα για συζήτηση αυτό των αλλαγών στην Παιδεία. Το άρθρο 16.
Θα εκφράσω κάποιες απόψεις μου ξερά, χωρίς εξήγηση (μάλλον διότι δεν θα τις διαβάσει κανένας, και κανένας δεν πρόκειται να με ερωτήσει!!!)
Πιστεύω ότι:
α) πρέπει να καταργηθεί το άσυλο διότι με λυπεί αφάνταστα να βλέπω να καταστρέφεται η πνευματική περιουσία των Ελλήνων πολιτών και κυρίως των γονιών μας, πολλοί από τους οποίους δεν μπόρεσαν να σπουδάσουν, εργάστηκαν σκληρά, φορολογήθηκαν οικτρά για να μπορούν να υπάρχουν κάποια πνευματικά ιδρύματα όπου τα παιδιά τους να μπορέσουν να σπουδάζουν,
β) πρέπει να βρεθεί τρόπος να αξιολογηθούν τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, ώστε να μην είναι στην αφάνεια τα πτυχία μας και να μην αποτελούν τα πανεπιστήμια χώρους συσσώρευσης γνώσης (δεδομένου του γεγονότος ότι οι απόφοιτοι δεν λαμβάνουν καθόλου από αυτήν:::),
γ) πρέπει να κλείσουν τμήματα και σχολές που δημιουργήθηκαν μονό και μόνο για να μην μαραζώνουν οικονομικά επαρχιακές πόλεις και αποτελούνται από φοιτητές - τουρίστες ή φοιτητές - φαντάσματα και καθηγητές αλεξιπτωτιστές,
δ) να ιδρυθούν μη- κρατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα (?). Δεν έχω ξεκάθαρη άποψη. Αν ναι να είναι πλήρως ελεγχόμενα από το κράτος, περιορισμένα σε αριθμό. Δεν μπορώ να αποδεχτώ την ιδέα οι φροντιστηριαδες της πλατείας Κάνιγγος να δίνουν φτυχία.
ε) stop στους αιώνιους φοιτητές. Νισάφι με τους επαγγελματίες φοιτητοπατέρες.
Και τώρα λίγη ιστορία:
1. Το πρώτο "πανεπιστήμιο" ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β' στην Κωνσταντινούπολη το 425. Το βάζω σε εισαγωγικά διότι δεν είχε ποτέ το πλαίσιο λειτουργίας πανεπιστημίου. Θα τα χαρακτηρίζαμε μάλλον Ανώτατη Σχολή.
Ο όρος πανεπιστήμιο είναι ελληνική πατέντα. Στην Ευρώπη χρησιμοποιείται από την αρχή ίδρυσης τους ο όρος universitas (=συντεχνία στα λατινικά). Και αυτό ακριβώς είναι: συντεχνίες φοιτητών και καθηγητών.
Τα πρώτα πανεπιστήμια της Ευρώπης ήταν του Παρισιού, της Μπολώνιας, της Οξφόρδης και του Σαλέρνου, όλα δημιουργημένα πριν από το 1200. Το 1209 δημιουργήθηκε το πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ με απόσχιση κάποιων από τους καθηγητές της Οξφόρδης. Ακολούθως πολλά άλλα. Το πρώτο Ελληνικό το Καποδιστριακό το 1830 (+600 χρόνια μετά).
2. Από τα βασικά στοιχεία των προγραμμάτων εκπαίδευσης των πρώτων πανεπιστημίων αποτελεί αυτό που αποκαλείται trivium ή τριτύα. Η τριτύα είναι ένας κύκλος μαθημάτων σε τρία αντικείμενα (διαλεκτική, γραμματική, ρητορική) υποχρεωτικός στα πανεπιστήμια του τότε. Δυστυχώς αυτά τα τρία μαθήματα δεν διδάσκονται αν και θα έπρεπε να διδάσκονται (με εξαίρεση ίσως την Νομική ) σε κάθε σύγχρονο ελληνικό πανεπιστημιακό ίδρυμα ώστε να μην βγαίνουν απόφοιτοι "επιστήμονες" που να μην ξέρουν να διαλεχθούν, να παρουσιάσουν την δουλειά τους ακόμα και να μην μπορούν να εκφραστούν. Πάντως ο D. Nickolas σημειώνει για τα πρώτα πανεπιστήμια: η προτεραιότητα είχε δοθεί στην απομνημόνευση με αποτέλεσμα η δημιουργικότητα και η φαντασίωση να είναι απούσες από το μεγαλύτερο μέρος των αποφοίτων των πανεπιστημίων. ( Και τα σύγχρονα ελληνικά έτσι λειτουργούν: Παπαγαλία και αντιγραφή)
3. Το γεγονός ότι πολλές πανεπιστημιακές έδρες στα Ελληνικά Πανεπιστήμια είναι κομματικά ορισμένες (βλέπε πχ τους καθηγητές - υπουργούς οικονομικών και μάθε πως πήραν τις δημόσιες θεσούλες τους), μη νομίσετε ότι είναι Ελληνική πατέντα. Συνέβαινε από τότε. Με την μόνη διαφορά ότι ο φορέας που έσπρωχνε τα κελεπούρια του στα πανεπιστήμια για να τα ελέγχει, ήταν η Εκκλησία. Τώρα είναι τα κόμματα. Να μας ζήσουν.
4. Απεργίες των Πανεπιστημιακών? Το 1200, ο βασιλιάς της Γαλλίας ΦίλιπποςΒ' Αύγουστος Βαλουά (διότι βασιλείς και δεσποτάδες έχουν και αυτοί επώνυμα κύριε Χρίστο Παρασκευαϊδη) αναγκάσθηκε υπό την απεργία των καθηγητών και τις συνακόλουθες συμπλοκές της φρουράς της πόλης και των φοιτητών να περιορίσει την παρέμβαση του εκπροσώπου της Εκκλησίας στα του πανεπιστημίου. (Berstein-Milza, Ιστορία της Ευρώπης, Τ. Α', σελ. 204)
5. Ιδιωτική παιδεία: Πανεπιστήμιο του Παρισιού 13ος αιώνας. Τα βιβλία είναι ακριβά και σπάνια και οι σπουδαστές που είναι αναγκασμένοι να πληρώνουν οι ίδιοι τους καθηγητές τους και δεν έχουν χρήματα ή δεν προέρχονται από την αριστοκρατία, δυσκολεύονται να ζήσουν και να εξασφαλίσουν κατάλυμα. Πολλοί από αυτούς ζουν από την επαιτεία ή από παράνομες δραστηριότητες. (Berstein-Milza, Ιστορία της Ευρώπης, Τ. Α', σελ. 205). Τι μου θύμισε αυτό? Τον αγαπημένο ήρωα-φοιτητή του "Εγκλήματος και Τιμωρία" - Ρασκόλνικοφ. Έτσι θα καταντήσουν οι φοιτητές? Κινδυνολογώ μάλλον.
6. Φοιτητές εναντίον καθηγητών. Δεν ξέρω αν θυμάστε την περίπτωση φοιτητών που είχαν κλειδώσει τους καθηγητές στα γραφεία αν δεν αποφάσιζαν αναβολή της εξεταστικής. Νομίζω ότι είχε γίνει το φθινόπωρο του 2006 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Διαβάστε αυτό: Στο πανεπιστήμιο της Μπολώνια τον 14ο αιώνα το πρόγραμμα και τα πρότυπα διαγωγής σε κάθε σχολή τα όριζαν οι φοιτητές. Ανάγκαζαν τους καθηγητές να συμμορφώνονται σε κανόνες αυστηρούς. Αν ένας καθηγητής ήθελε να φύγει από το πανεπιστήμιο της Μπολώνιας για κάποιο άλλο θα έπρεπε να πληρώσει χρηματική εγγύηση στον σύλλογο τον φοιτητών. (Καλή λύση για τους καθηγητές - αλεξιπτωτιστές). Αν δεν έκαναν τις καθορισμένες παραδόσεις ή αν δεν κατάφερναν να καλύψουν την ύλη με τον καθορισμένο από τους φοιτητές τρόπο, κατέβαλλαν πρόστιμο.( Nickolas D., Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, σ. 505)
7. Αιώνιοι φοιτητές: Οι περισσότεροι φοιτητές συντηρούνταν από τους γονέις τους και πολλοί από αυτούς δεν είναι και τόσο ένθερμοι να πάρουν το πτυχίο τους όπως ο φοιτητής της ιστορίας που ακολουθεί που διαβεβαίωνε τον πατέρα του ότι διάβαζε, αλλά ο πατήρ (ως άλλος Κωνσταντάρας από την γνωστή Ελληνική ταινία που έπαιζε τον πατέρα του φοιτητή - Τζανετάκου) τον μυρίστηκε και του έγραψε ως απάντηση στο αίτημα για χρήματα για την αγορά βιβλίων:
" Ο τεμπέλης είναι ο εχθρός του χαραμοφάη. Πρόσφατα πληροφορήθηκα ότι διάγεις βίο ακόλαστο και οκνηρό, ότι προτιμάς την ασυδοσία από την εγκράτεια και την διασκέδαση από την εργασία, και ότι παίζεις κιθάρα ενώ οι άλλοι μελετούν, έτσι που να έχει διαβάσει μόνο ένα τόμο δικαίου, ενώ οι φιλόπονοι συμφοιτητές σου έχουν διαβάσει πολλούς." (Haskins S., Η ζωή των φοιτητών τον Μεσαίωνα, σ. 15-16)
8. Επεισόδια στα Πανεπιστήμια. Οι γνωστοί - άγνωστοι του Μεσαίωνα: Τον 13ο αιώνα ο Πάπας Ταδόπουλος με την Parens scientiarum εντολή του προς τα πανεπιστήμια της Ευρώπης (κάτι σαν την EU του σήμερα είναι ο πάπας του τότε με τις ντιρεκτίβες του) αναγνώρισε ότι η φοιτητική βία αποτελούσε πρόβλημα και απαγόρευσε στους φοιτητές να κυκλοφορούν οπλισμένοι στους χώρους των πανεπιστημίων και στις συγκλήτους να μην παρέχουν προστασία στους διασαλευτές της τάξης (Nicholas, σ. 511)
9. Αριστεριστές εναντίον ΔΑΠιτών στο περίπου. Το 1258 στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ξέσπασε μία ένοπλη σύρραξη μεταξύ Άγγλων και Ουαλών. Με λάβαρα και ένοπλες ομάδες οι συγκρούσεις είχαν πολλά θύματα μεταξύ των φοιτητών και κατέληξαν σε νίκη των Ουαλών. Το 1389 όμως η έκβαση ήταν διαφορετική, αντιγράφω:
"... κατεδίωξαν όλους τους Ουαλούς που σπουδάζουν στην Οχφόρδη, ρίχνοντας βέλη εναντίον τους καθώς περιφέρονταν στις διάφορες οδούς και τα δρομάκια κραυγάζοντας "Σφάξτε τα ουαλικά σκυλιά" και άλλους τους σκότωσαν και άλλους τους λάβωσαν" (Jan Morris, The oxford book of oxford, σ. 12)
10. Τέλος τα γνωστά πάρτι.
"...Κοινές πόρνες και ακάθαρτες γυναίκες οδηγούνται μέσα στις σχολές και συχνά διανυκτερεύουν εκεί μες στην αισχύνη και την ατιμία, και παράγουν και αφήνουν φρικαλέους ρύπους στις έδρες των καθηγητών, καθώς και στις αίθουσες και τους τόπους όπου κάθονται και πρέπει να κάθονται οι σπουδαστές. Το πρωι οι καθηγητές που έρχονται να διδάξουν και οι σπουδαστές για να μάθουν βρίσκουν μια φρικαλέα και μιαρή ακαταστασία, και έτσι τρέπονται σε φυγή και αποσύρονται.... " (Thorndike Lynn, σ. 241-242)
Βιβλιογραφία
Berstein Serge, Milza Piere., Ιστορία της Ευρώπης, Τόμος Α’, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997
Nicholas David, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004
Haskins C. H., " The life o Mediaeval Students, Οξφόρδη, 1929
Thonrdike Lynn, University records and Life in the Middle Ages, Columbia University Press, 1944
Moris Jan, The oxford book of oxford, Ofxord University Press, 1978
Θα εκφράσω κάποιες απόψεις μου ξερά, χωρίς εξήγηση (μάλλον διότι δεν θα τις διαβάσει κανένας, και κανένας δεν πρόκειται να με ερωτήσει!!!)
Πιστεύω ότι:
α) πρέπει να καταργηθεί το άσυλο διότι με λυπεί αφάνταστα να βλέπω να καταστρέφεται η πνευματική περιουσία των Ελλήνων πολιτών και κυρίως των γονιών μας, πολλοί από τους οποίους δεν μπόρεσαν να σπουδάσουν, εργάστηκαν σκληρά, φορολογήθηκαν οικτρά για να μπορούν να υπάρχουν κάποια πνευματικά ιδρύματα όπου τα παιδιά τους να μπορέσουν να σπουδάζουν,
β) πρέπει να βρεθεί τρόπος να αξιολογηθούν τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, ώστε να μην είναι στην αφάνεια τα πτυχία μας και να μην αποτελούν τα πανεπιστήμια χώρους συσσώρευσης γνώσης (δεδομένου του γεγονότος ότι οι απόφοιτοι δεν λαμβάνουν καθόλου από αυτήν:::),
γ) πρέπει να κλείσουν τμήματα και σχολές που δημιουργήθηκαν μονό και μόνο για να μην μαραζώνουν οικονομικά επαρχιακές πόλεις και αποτελούνται από φοιτητές - τουρίστες ή φοιτητές - φαντάσματα και καθηγητές αλεξιπτωτιστές,
δ) να ιδρυθούν μη- κρατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα (?). Δεν έχω ξεκάθαρη άποψη. Αν ναι να είναι πλήρως ελεγχόμενα από το κράτος, περιορισμένα σε αριθμό. Δεν μπορώ να αποδεχτώ την ιδέα οι φροντιστηριαδες της πλατείας Κάνιγγος να δίνουν φτυχία.
ε) stop στους αιώνιους φοιτητές. Νισάφι με τους επαγγελματίες φοιτητοπατέρες.
Και τώρα λίγη ιστορία:
1. Το πρώτο "πανεπιστήμιο" ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β' στην Κωνσταντινούπολη το 425. Το βάζω σε εισαγωγικά διότι δεν είχε ποτέ το πλαίσιο λειτουργίας πανεπιστημίου. Θα τα χαρακτηρίζαμε μάλλον Ανώτατη Σχολή.
Ο όρος πανεπιστήμιο είναι ελληνική πατέντα. Στην Ευρώπη χρησιμοποιείται από την αρχή ίδρυσης τους ο όρος universitas (=συντεχνία στα λατινικά). Και αυτό ακριβώς είναι: συντεχνίες φοιτητών και καθηγητών.
Τα πρώτα πανεπιστήμια της Ευρώπης ήταν του Παρισιού, της Μπολώνιας, της Οξφόρδης και του Σαλέρνου, όλα δημιουργημένα πριν από το 1200. Το 1209 δημιουργήθηκε το πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ με απόσχιση κάποιων από τους καθηγητές της Οξφόρδης. Ακολούθως πολλά άλλα. Το πρώτο Ελληνικό το Καποδιστριακό το 1830 (+600 χρόνια μετά).
2. Από τα βασικά στοιχεία των προγραμμάτων εκπαίδευσης των πρώτων πανεπιστημίων αποτελεί αυτό που αποκαλείται trivium ή τριτύα. Η τριτύα είναι ένας κύκλος μαθημάτων σε τρία αντικείμενα (διαλεκτική, γραμματική, ρητορική) υποχρεωτικός στα πανεπιστήμια του τότε. Δυστυχώς αυτά τα τρία μαθήματα δεν διδάσκονται αν και θα έπρεπε να διδάσκονται (με εξαίρεση ίσως την Νομική ) σε κάθε σύγχρονο ελληνικό πανεπιστημιακό ίδρυμα ώστε να μην βγαίνουν απόφοιτοι "επιστήμονες" που να μην ξέρουν να διαλεχθούν, να παρουσιάσουν την δουλειά τους ακόμα και να μην μπορούν να εκφραστούν. Πάντως ο D. Nickolas σημειώνει για τα πρώτα πανεπιστήμια: η προτεραιότητα είχε δοθεί στην απομνημόνευση με αποτέλεσμα η δημιουργικότητα και η φαντασίωση να είναι απούσες από το μεγαλύτερο μέρος των αποφοίτων των πανεπιστημίων. ( Και τα σύγχρονα ελληνικά έτσι λειτουργούν: Παπαγαλία και αντιγραφή)
3. Το γεγονός ότι πολλές πανεπιστημιακές έδρες στα Ελληνικά Πανεπιστήμια είναι κομματικά ορισμένες (βλέπε πχ τους καθηγητές - υπουργούς οικονομικών και μάθε πως πήραν τις δημόσιες θεσούλες τους), μη νομίσετε ότι είναι Ελληνική πατέντα. Συνέβαινε από τότε. Με την μόνη διαφορά ότι ο φορέας που έσπρωχνε τα κελεπούρια του στα πανεπιστήμια για να τα ελέγχει, ήταν η Εκκλησία. Τώρα είναι τα κόμματα. Να μας ζήσουν.
4. Απεργίες των Πανεπιστημιακών? Το 1200, ο βασιλιάς της Γαλλίας ΦίλιπποςΒ' Αύγουστος Βαλουά (διότι βασιλείς και δεσποτάδες έχουν και αυτοί επώνυμα κύριε Χρίστο Παρασκευαϊδη) αναγκάσθηκε υπό την απεργία των καθηγητών και τις συνακόλουθες συμπλοκές της φρουράς της πόλης και των φοιτητών να περιορίσει την παρέμβαση του εκπροσώπου της Εκκλησίας στα του πανεπιστημίου. (Berstein-Milza, Ιστορία της Ευρώπης, Τ. Α', σελ. 204)
5. Ιδιωτική παιδεία: Πανεπιστήμιο του Παρισιού 13ος αιώνας. Τα βιβλία είναι ακριβά και σπάνια και οι σπουδαστές που είναι αναγκασμένοι να πληρώνουν οι ίδιοι τους καθηγητές τους και δεν έχουν χρήματα ή δεν προέρχονται από την αριστοκρατία, δυσκολεύονται να ζήσουν και να εξασφαλίσουν κατάλυμα. Πολλοί από αυτούς ζουν από την επαιτεία ή από παράνομες δραστηριότητες. (Berstein-Milza, Ιστορία της Ευρώπης, Τ. Α', σελ. 205). Τι μου θύμισε αυτό? Τον αγαπημένο ήρωα-φοιτητή του "Εγκλήματος και Τιμωρία" - Ρασκόλνικοφ. Έτσι θα καταντήσουν οι φοιτητές? Κινδυνολογώ μάλλον.
6. Φοιτητές εναντίον καθηγητών. Δεν ξέρω αν θυμάστε την περίπτωση φοιτητών που είχαν κλειδώσει τους καθηγητές στα γραφεία αν δεν αποφάσιζαν αναβολή της εξεταστικής. Νομίζω ότι είχε γίνει το φθινόπωρο του 2006 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Διαβάστε αυτό: Στο πανεπιστήμιο της Μπολώνια τον 14ο αιώνα το πρόγραμμα και τα πρότυπα διαγωγής σε κάθε σχολή τα όριζαν οι φοιτητές. Ανάγκαζαν τους καθηγητές να συμμορφώνονται σε κανόνες αυστηρούς. Αν ένας καθηγητής ήθελε να φύγει από το πανεπιστήμιο της Μπολώνιας για κάποιο άλλο θα έπρεπε να πληρώσει χρηματική εγγύηση στον σύλλογο τον φοιτητών. (Καλή λύση για τους καθηγητές - αλεξιπτωτιστές). Αν δεν έκαναν τις καθορισμένες παραδόσεις ή αν δεν κατάφερναν να καλύψουν την ύλη με τον καθορισμένο από τους φοιτητές τρόπο, κατέβαλλαν πρόστιμο.( Nickolas D., Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, σ. 505)
7. Αιώνιοι φοιτητές: Οι περισσότεροι φοιτητές συντηρούνταν από τους γονέις τους και πολλοί από αυτούς δεν είναι και τόσο ένθερμοι να πάρουν το πτυχίο τους όπως ο φοιτητής της ιστορίας που ακολουθεί που διαβεβαίωνε τον πατέρα του ότι διάβαζε, αλλά ο πατήρ (ως άλλος Κωνσταντάρας από την γνωστή Ελληνική ταινία που έπαιζε τον πατέρα του φοιτητή - Τζανετάκου) τον μυρίστηκε και του έγραψε ως απάντηση στο αίτημα για χρήματα για την αγορά βιβλίων:
" Ο τεμπέλης είναι ο εχθρός του χαραμοφάη. Πρόσφατα πληροφορήθηκα ότι διάγεις βίο ακόλαστο και οκνηρό, ότι προτιμάς την ασυδοσία από την εγκράτεια και την διασκέδαση από την εργασία, και ότι παίζεις κιθάρα ενώ οι άλλοι μελετούν, έτσι που να έχει διαβάσει μόνο ένα τόμο δικαίου, ενώ οι φιλόπονοι συμφοιτητές σου έχουν διαβάσει πολλούς." (Haskins S., Η ζωή των φοιτητών τον Μεσαίωνα, σ. 15-16)
8. Επεισόδια στα Πανεπιστήμια. Οι γνωστοί - άγνωστοι του Μεσαίωνα: Τον 13ο αιώνα ο Πάπας Ταδόπουλος με την Parens scientiarum εντολή του προς τα πανεπιστήμια της Ευρώπης (κάτι σαν την EU του σήμερα είναι ο πάπας του τότε με τις ντιρεκτίβες του) αναγνώρισε ότι η φοιτητική βία αποτελούσε πρόβλημα και απαγόρευσε στους φοιτητές να κυκλοφορούν οπλισμένοι στους χώρους των πανεπιστημίων και στις συγκλήτους να μην παρέχουν προστασία στους διασαλευτές της τάξης (Nicholas, σ. 511)
9. Αριστεριστές εναντίον ΔΑΠιτών στο περίπου. Το 1258 στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ξέσπασε μία ένοπλη σύρραξη μεταξύ Άγγλων και Ουαλών. Με λάβαρα και ένοπλες ομάδες οι συγκρούσεις είχαν πολλά θύματα μεταξύ των φοιτητών και κατέληξαν σε νίκη των Ουαλών. Το 1389 όμως η έκβαση ήταν διαφορετική, αντιγράφω:
"... κατεδίωξαν όλους τους Ουαλούς που σπουδάζουν στην Οχφόρδη, ρίχνοντας βέλη εναντίον τους καθώς περιφέρονταν στις διάφορες οδούς και τα δρομάκια κραυγάζοντας "Σφάξτε τα ουαλικά σκυλιά" και άλλους τους σκότωσαν και άλλους τους λάβωσαν" (Jan Morris, The oxford book of oxford, σ. 12)
10. Τέλος τα γνωστά πάρτι.
"...Κοινές πόρνες και ακάθαρτες γυναίκες οδηγούνται μέσα στις σχολές και συχνά διανυκτερεύουν εκεί μες στην αισχύνη και την ατιμία, και παράγουν και αφήνουν φρικαλέους ρύπους στις έδρες των καθηγητών, καθώς και στις αίθουσες και τους τόπους όπου κάθονται και πρέπει να κάθονται οι σπουδαστές. Το πρωι οι καθηγητές που έρχονται να διδάξουν και οι σπουδαστές για να μάθουν βρίσκουν μια φρικαλέα και μιαρή ακαταστασία, και έτσι τρέπονται σε φυγή και αποσύρονται.... " (Thorndike Lynn, σ. 241-242)
Βιβλιογραφία
Berstein Serge, Milza Piere., Ιστορία της Ευρώπης, Τόμος Α’, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997
Nicholas David, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004
Haskins C. H., " The life o Mediaeval Students, Οξφόρδη, 1929
Thonrdike Lynn, University records and Life in the Middle Ages, Columbia University Press, 1944
Moris Jan, The oxford book of oxford, Ofxord University Press, 1978
Σχόλια